مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، که روز دوشنبه برای یک سفر دوروزه وارد ایروان شد، روز سه‌شنبه با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، دیدار کرد.

سفر پزشکیان ۱۱ روز پس از آن انجام می‌شود که سران دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید، پای یک توافقی تاریخی را امضا کردند که به مسئله گذرگاهی در ارمنستان می‌پرداخت که خاک اصلی جمهوری آذربایجان را به بخش خودمختار این کشور یعنی نخجوان وصل می‌کرد و سال‌ها محل مناقشه دور کشور بود. 

از آنجا که این توافق نقش تاریخی ایران را در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان کم‌رنگ خواهد کرد، این موضوع به نگرانی‌های تهران درباره از دست دادن هرچه بیشتر نفوذش در میان کشورهای همسایه دامن زده است.

جمهوری اسلامی طرح گذرگاه زنگزور را که در کاخ سفید، به «مسیر ترامپ» تغییر نام یافت، عامل تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه توصیف می‌کند، با این حال به نظر می‌رسد برای مقابله با آن، وحدت رویه‌ای در نهادهای قدرت وجود ندارد.

علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل علی خامنه‌ای، ادعا کرد که جمهوری اسلامی با یا بدون روسیه، مانع اجرای این طرح خواهد شد. این در حالی‌ است که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، هفته پیش با آوردن یک نقشه ایران به نشست مطبوعاتی هفتگی خود، گفت: «جوری درباره این مسیر صحبت می‌کنند که انگار کل مرزهای ایران است. زنگزور فقط ۴۰ کیلومتر از مرز ما را تشکیل می‌دهد.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، هم روز دوشنبه گفت که تهران از صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان حمایت می‌کند.

با این حال مسعود پزشکیان روز دوشنبه پیش از سفر به ارمنستان و بلاروس گفت که حکومت ایران از حضور شرکت‌های آمریکایی در منطقه نگران است و درباره این نگرانی با مقام‌های ارمنستان گفتگو خواهد کرد.

پزشکیان که پیش از ترک تهران به مقصد ارمنستان مدعی شده بود «این سفر در ادامه سفرهایی است که با کشورهای همسایه به صورت اولویت‌دار پیگیری می‌شوند»، روز سه‌شنبه بر نگرانی‌ تهران از وضعیت کنونی تاکید کرد و با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «در نشست با نخست‌وزیر ارمنستان، تاکید کردم باور دولت جمهوری اسلامی ایران حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان و تداوم روابط صمیمانه دو کشور است و نگرانی‌های ما در ارتباط با حضور نیروهای ثالث در نزدیکی مرزهای مشترک باید به‌طور کامل برطرف شود.»

این در حالی است که او پیش‌تر در حاشیه جلسه هیئت دولت به خبرنگاران گفته بود: «زنگزور آن چیزی نیست که در خبرها آنقدر بزرگش کرده‌اند.» و با لحنی بی‌تفاوت افزود: «همه خواسته‌های جمهوری اسلامی که در رابطه با آن مسیر بود، در توافق سه جانبه آمریکا، ارمنستان و جمهوری آذربایجان مراعات شده است. چارچوب تمامیت ارضی، بسته نشدن راه ما به طرف اروپا یا شمال، همه آنچه در نگاه نظام بود، در آن دیده شده و فقط دغدغه‌ای که وجود دارد، این است که یک شرکت آمریکایی با یک شرکت ارمنستانی می‌خواهد این راه را بزند.»

با این حال علی باقری کنی، عضو شورای راهبردی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، برخلاف پزشکیان، در مصاحبه با صداوسیما اعلام کرد که «تهران به راحتی از موضوع زنگزور نمی‌گذرد». او بدون اشاره به اینکه جمهوری اسلامی چه اقدام‌هایی در دست دارد، ادعا کرد که روسیه «موضع جدی» دراین‌باره اتخاذ کرده است و سایر کشورهای منطقه نیز به‌راحتی از این موضوع نمی‌گذرند.

زنگزور بخشی از دالان بین‌المللی حمل‌ونقل چین تا اروپا به‌ شمار می‌آید. مسئله بهره‌برداری از این مسیر به مدت چند دهه محل مناقشه جمهوری آذربایجان و ارمنستان بود و این دو کشور در توافق اخیر با میانجی‌گری دونالد ترامپ، این مسیر راهبردی را برای ۹۹ سال به آمریکا واگذار کردند.

 به باور برخی تحلیلگران، واگذاری کامل این گذرگاه به یک قدرت خارجی می‌تواند دسترسی زمینی جمهوری اسلامی را به ارمنستان، گرجستان، روسیه و اروپا محدود یا حتی مسدود کند؛ اقدامی که نقش ایران را در ترانزیت منطقه‌ای تضعیف و درآمدهای ترانزیتی‌ آن را کاهش خواهد داد.

با توجه به این موضوع، بسیاری از کارشناسان منطقه این تحول را شکستی جدی برای سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ارزیابی می‌کنند. در شبکه‌های اجتماعی نیز کاربران ایرانی به دلیل موضع منفعلانه جمهوری اسلامی و از دست دادن متوالی فرصت‌های اقتصادی و بین‌المللی که تازه‌ترین مورد آن کنار گذاشته شدن از مسیر ترانزیتی زنگزور است، از رژیم حاکم بر ایران انتقاد می‌کنند.

واهمه جمهوری اسلامی از توافق جدید ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید به حدی است که هم‌زمان با سفر پزشکیان به ارمنستان، رئیس و اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از «سفر نظارتی به شمال غرب و بازدید از مناطق مرزی» خبر داده‌اند.

ابراهیم عزیزی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در این سفر که روز سه‌شنبه انجام شد، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان همسایگان خوبی برای یکدیگرند و اجازه نخواهند داد پای بیگانگان به منطقه باز شود.»

او از بررسی تحولات جدید در قفقاز جنوبی خبر داد و افزود: «کارهای عمرانی و زیربنایی که فرصت‌های اقتصادی، امنیتی و دفاعی برای سه کشور رقم خواهد زد، باید به‌سرعت تامین بودجه و پیگیری شود.»

رئیس‌جمهوری اسلامی ایران قرار است روز چهارشنبه به بلاروس سفر کند. یعقوب رضازاده، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، دلیل اهمیت این سفر را «خنثی کردن تحریم‌های آمریکا و اروپا» اعلام و تاکید کرد: «بلاروس یکی از کشورهایی است که در منطقه قفقاز قرار دارد و توسعه روابط با این کشور برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که مبادلات تجاری، صادرات و افزایش سقف همکاری‌های اقتصادی می‌تواند در خنثی کردن تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا مفید باشد.»

در حالی که معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری اسلامی پیش‌تر مدعی شده بود سفر به ارمنستان و بلاروس، «در جدول اوایل تیرماه برنامه‌ریزی شده بود، اما به تعویق افتاد»، از اظهارنظر نمایندگان مجلس و مسعود پزشکیان اینطور برمی‌آید که جمهوری اسلامی دریافته توافق جدید ارمنستان و جمهوری آذربایجان با حمایت ایالات متحده به‌ معنای خفه شدن ژئوپلیتیکی ایران در منطقه است.

این توافق  به نفوذ روبه‌افول روسیه، متحد و حامی جمهوری اسلامی در منطقه، هم ضربه‌ای دیگر وارد می‌کند، زیرا نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، کشور عمدتا مسیحی‌اش را به‌ سوی غرب و در نهایت اتحادیه اروپا هدایت می‌کند و به نظر می‌رسد روسیه‌ که همچنان یک پایگاه نظامی در ارمنستان دارد‌، قادر نخواهد بود با طرح ابتکاری ترامپ مقابله کند، که بخشی از این موضوع به ‌دلیل درگیری‌ روسیه در اوکراین است.